Yakın İktisadi Tarih V

Bir önceki yazı için buradan

Arkadaşlar cumhuriyet 1929-40 arasında ihracat fazlası vererek küçük ama emin büyürken kapıya II.Dünya Savaşı dayanıyor. Haliyle buda hızımızı kesiyor ve Dünya ile beraber büyük buhranı atlatmaya çalışıyoruz. Bu devride mecbur yapılan vergiler ile köylü devlete çok kızıyor. Her kızgınlığın sonucunda yılana sarıldığımızdan olsa gerek Adnan Menderes’i kurtarıcı olarak görüyorlar. Yakın Siyasi Tarih bölümünde ayrıntısıyla yazdım. Kredi ve borçlar ile gelen göstermelik büyümeyi gerçek zanneden milletin tokadı yemesi 10 yılı buluyor. Devam edelim;

II.Dünya Savaşı 1940-1945

1) Savaş tehlikesine karşı erkekler askere alınmış, alınmasıyla beraber üretim düşmüştür.

2) Kültür atılımları bölümünde işleyeceğim köy enstitüleri yatırımları bu sebeple tam entegre olamamış ve toprak reform hareketleri gecikmiştir.

3) Piyasa bozulan fiyatlar sebebiyle çalkalanmış elbette her savaşta olduğu gibi toprak ağaları ve bağlantılı tüccarlar karaborsa, istifçilik ve rüşvet ile daha zenginleşmiştir.

4) Ekonominin düzeltilmesi için toprak ve varlık vergileri çıkartılmıştır. Vergiyi ödeyemeyenler kamplara işçi olarak çalışmaya götürülmüştür. Aslında ödeyemeyeceği biliniyor köylünün. Amaç üretim gücünün bu şekilde bir miktar artırılması.

5) Varlık vergisi yani şehirliden alınan toplam verginin hemen hemen yarısı azınlıklardan alınmıştır yani gavurdan. Buda verginin ırk/din ayrımıyla toplandığının kanıtıdır aslında.

6) Toprak vergisi orta/küçük köylü kesimine ise büyük yük getirmiş halk vergiden korkar olmuştur.

7) Bu yıllarda reel ücretler neredeyse yarı yarıya düşmüştür.

Savaş Sonrası Dönem 1946-1953 Yeni Dünya Düzeni Kuruluyor

1) Savaş sonrası ekonomik ve iktisadi durgunluğu giderebilmek için 1930-1940 arası büyüme odaklı 5 yıllık bir sanayi kalkınma planı açıklandı.

2) Sanayi hamleleri devlet tarafından öncülük edilerek yapılacak ve ekonomik bağımsızlık hamlelerine devam edilecekti. Fakat ne oldu? Bu açıklamalar ve planlardan sadece 2 ay sonra dolar 1,28 liradan 2,8 liraya fırlayıverdi! Bak sen şu işe!

3) Bu devletçi planın ABD yanında yer alan bir ülke tarafından uygulanamayacağı anlaşılmış oldu. CHP içerisindeki devletçi nitelendirilen akımlar 1947 yılında temizlendi.

4) Özel teşebbüse açık olan bu yeni iktisadi anlayışı CHP’de DP’de destekliyordu. Sadece CHP devlet tesislerinin özelleştirilmesini istemiyordu. DP parti ise “parayı göster babamı da satarım” modundaydı.

Her şeyi satacağım. Memleket işgal ediliyor diyorlar. Evet, çağırıyorum; Amerikalı’yı, Rus’u işgale çağırıyorum. TÜPRAŞ’ı Ruslara veremezmişiz; onlarınki para değil mi? Parayı veren düdüğü çalar. Devletin elinde ne varsa satacağım. Müşteri gece gelse, yatağımdan kalkar pijamalarımla gider satarım.’’

Maliye Bakanı Kemal Unakıtan

5) Buraları iyi okuyun arkadaşlar. Hop uyanın silkelenin. 1946’da 250 milyon dolar fazla döviz rezervi ve 100 milyon dolar dış ticaret fazlası veren ülkemiz ABD stratejisi gereği yardım almaya başladı. Tarihte bu yardımlara Truman ve Marshall yardımları denir. Aç oku onu da ben anlatmayayım.

6) Yabancı sermaye yatırımının olumlu etkileri abartılmış, ithalat sınırlamaları 1947-50 CHP hükümeti döneminde yavaş yavaş kaldırılmaya başlanmıştır. Ama asıl hamleler elbette “Demokrasi Şehidimiz” Adnan Menderes’ten gelmiştir. 1951 yılında Demokrat Parti döneminde “Yabancı Sermaye Yatırımları Teşvik Kanunu”, 1954 yılında “Yabancı Sermaye Teşvik Kanunu” ve yine aynı yıl “Petrol Kanunu” çıkartılmıştır. Kime çıkartılmıştır? Yabancılara. Kim hazırlamıştır bu kanunları? Amerikan petrol şirketlerinin avukatı Max Ball. “Lozan anlaşmasına göre petrol aramamız yasaklandı” diyen güzel kardeşim; 1926 yılı Petrol Kanunu yasasına göre “Türkiye’de petrol arama ve işletme hakkı Türkiye Cumhuriyeti’nindir”. O yasa yabancı petrol şirketi avukatı tarafından hazırlanan bir kanun ile Adnan Menderes döneminde kaldırılmıştır. Ulan yordunuz beni ya hep duyuyorum yeter artık söylemeyin şu lafı artık. Zaten bu yıllarda entellektüeller ülkenin değişik noktalarında ABD, İsrail, İngiliz vs. adamların harıl harıl bir şeyler aradığını gördüklerinde “Adnan Menderes petrolleri yabancıya sattı” diye eleştirmişlerdir. İşte 1954 yılında medya da “ya biz arayacağız ama Lozan’da gizli bir madde var bu sebeple arayamıyoruz. Bu kanun ile başkasına çıkarttırıp biz alacağız” tarzı bir yalan ortaya atılıyor. İşte o yalanın peşinden 60 yıldır gidiyorlar el insaf artık. Meclis yasalarında madde madde çıkartılan bu yasalar vardır.

7) Bu yıllarda ABD’li danışmanlar ekonomi politikalarını belirlemeye başlamışlardır. Zaman sonra ABD veya İngiltere’de okuyan türk danışmanlar bunların yerlerini almışlardır. Günümüz bakanları bunlar arasındadır. Hadi ipucu vereyim “Bu Bakara çok makara” falan diyen zatı muhterem mesela bunlardan birisi.

8) Dış borca dayalı ekonomik büyüme girişimine başlandı. 1947’de ithalat %100 artırılıyor ve vergi indirimleri getiriliyor. İhracat ise aynı kalmakta.

9) 1946 yılında 250 milyon dolar fazla rezerv ve yılda 100 milyon dolar cari fazla veren ülkede, 7 yılda cari açık 500 milyon dolara dayanıyor. Elbette Adnan Menderes’in bu açıkları çok önemli değil. Çünkü kankaları ABD ve saz arkadaşları “sen takma kafana Menderesciğim biz sileriz bu borcu” diyorlar ve siliyorlar elbette. Bunları eleştirirsen o tarihlerde “vay anarşist vay komunist” falan diyorlar. Yapılan propaganda ile ilgili ayrı bir yazı yazacağım. Maden Teknik Aramayı kapatıyorlar 1955 yılında. Onun yerine Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) kuruluyor sonradan bunun başına kim geçiyor? Takunyalı kardeşlerin enerjik olan Korkut Özal elbette ki ileride İngiliz şirketlerin ülkemizdeki sorumlu müdürlüğünü yıllarca sürdürecek. Yani çıkartılan yasalar, ikili anlaşmalar ve imtiyazlar neticesinde işte bu arkadaki borçları siliyorlar. Allah belanızı versin sattığınız, yaptığınız, zengin olduğunuz o paralar ile cehennemde petrol kuyularında yanın inşallah.

10) Savaş yıllarından çıkan fakir halk bu dönemi “bolluk ve refah dönemi” olarak görüyor elbette. Tarım ürünlerinin fiyatları düşse de kredi/traktör gibi yeni üretim araçlarının yardımıyla ürün miktarları artırılıyor ve böylece çiftçinin geliri artıyor.

Sonraki yazı için buradan

Yakın İktisadi Tarih IV

Bir önceki yazı için buradan

Korumacı – Devletçi Sanayileşme 1930-1939

1) 1929 yılında bütün Dünya’da yaşanan ekonomik buhran sebebiyle ithal edilen malların ve hammaddelerin fiyatları düşmüştü.

2) Büyük oranda hammadde ihracatçısı olan Türkiye bu durumu kullanarak ithalata karşı cari açığını kapatma ve kara geçme olarak kullandı.

3) Bağımsız siyasi kanada sahip olan ülkemiz 1930 yılı sonrası iktisadi olarak da özgürlüğüne kavuşmuştu. Çıkarılan yasalar ile ithal ürünlerin ticaretine sınırlamalar getirdi. Amaç yerli üretimi artırmak ve ithal ürünler ile rekabetini sağlamaktı.

4) Yerli devlet destekli ve milli bir sanayi kalkınma hareketine böylece başlanmış oldu.

5) Dış sermaye girişi bu tarihten itibaren istenmemiştir. Osmanlı devletinin borçları dolayısıyla sattığı veya el konulan yabancı şirketler tek tek geri alınmaya başlandı. Yine satılan enerji, ulaşım ve haberleşme ağları tekrar millileştirildi.

6) O zaman ki tarım bakanı şimdiki gibi “et pahalı ne yapacağız dışarıdan ucuzunu getireceğiz böylece halkımız ucuz et yiyecek efendim” diye salak saçma açıklama yapmamış, dış ticaret ile ucuza getirilip yerli üreticinin batmasına sebep olan yabancı ithal mallara kotalar ve fiyat sınırları vergiler ile konulmuştur.

7) Ekonomik yük böylece sanayi ve tarım arasında bölüştürüldü. Pamuk, buğday başta tarım ürünleri yaklaşık 10 yıl boyunca sabit fiyatlara satıldı ve dünyadaki büyük buhrana böylece direnebildi.

8) Reel ürünler sabit gibi görünse de sanayinin ve dolayısıyla memur/işçi sayısındaki artış eski işçi maaşlarının yükseldiğini göstermektedir.

Yani 1929 yılı sonrası devlet Lozan anlaşmasıyla tam olarak destekleyemediği ve kotaları koyamadığı iktisadi politikalarında bağımsızlık kazandığı gibi gerekli hamleleri yapmıştır. Kapitalist ülkeler sanayi devrimlerini yaparak çok ucuza mal edilen emperyalist ürünlerin açık pazarlarda yine çok ucuza satılarak yerli ekonominin çökmesi ve akabinde borçla kendine köle etme ilkesi bu sayede kırılmıştır.

Borç almanın olmadığı, ithal ürünlerin yerli üreticiyi ezmemesi için kotaların konulduğu, yerli üretimi için devlet desteğiyle bir türk burjuvasının yaratıldığı, sanayileşmeyi amaçlayan ama bunun yanında tarıma da oldukça destek verilen 1929-1940 yılları cumhuriyetin altın çağı olmuştur.

Çözüm basittir aslında. Bu yukarıda yapılanların dışında iktisadi olarak ülkeyi borç batağına sürükleyen, “yerli malı neymiş o devirler geride kaldı artık” diyen şerefsizlerin peşinden gidip ithal mallara saldıran, tarımsal alanda üretimi bitirip krizlerde yerli üreticinin sorunlarından ziyade “nereden daha ucuza mal alırım’ın” derdine düşen hükümetlerin gelişiyle bu hale düştük.

“Efendiler, ekonomik alanda düşünür ve konuşurken, sanılmasın ki dış sermayeye karşıyız; Hayır bizim memleketimiz çok geniştir. Çok emek ve sermayeye ihtiyacımız var. Kanunlarımıza uymak şartıyla dış sermayelere gerekli olan teminatı vermeye her zaman hazırız. Yabancı sermaye, çalışmalarımıza eklensin ve bizim ile onlar için yararlı sonuçlar versin.

…Geçmişte Tanzimat Devrinden sonra yabancı sermaye, üstün hakları olan bir yere sahipti. Devlet ve hükümet, dış yatırımların jandarmalığından başka bir şey yapmamıştır. Her yeni millet gibi Türkiye bunu uygun bulamaz. Burasını esir ülkesi yaptırmayız!”

İzmir İktisat Kongresi

Mustafa Kemal Atatürk

Ülkemizin iktisadi politikalarını anlatmaya devam etmekle beraber Cumhuriyet tarihi hiç bir dönem boyunca 11 yıllık iktisadi büyüme ve kalkınmayı yapamamıştır. Ne acıdır ki ülkemizi, Osmanlı devletini emperyalizmin kucağına düşüren borç alma ve ithal ürün tuzağına takılmaktan yine kurtaramadık. Kurtaramadık derken kurulan çok partili hükümetler döneminde yeniden borç almaya, yeniden ithalata dayalı, markalaşmadan, kaynakları satarak yönetildik ve hala öyle yönetiliyoruz.

İnsanlar “vatan hainliği” kavramının sadece dağda askere, polise veya sivile ateş açmayla oluşabileceğini sanmaktadır. Tam tersine asıl vatan hainliği yukarıda anlattığım iktisadi kalkınma politikalarını terk edip yeniden borca, ithalata, satmaya yönelerek sözde büyüme gerçekleştiren ve ülkenin bütün geleceğini satan yöneticilere biçilecek bir kelimedir. Bu yöneticiler/askeri paşalar yakın siyasi tarihimizde bu yönelmeleri sayesinde amerikan/ingiliz/israil şirketlerine yönetici/müdür/ortak olarak zenginleşmişlerdir.

Genel olarak orta sağ dediğimiz felsefeye ait olan bu düşünce anlayışı aslında liberal ekonomik büyüme kisvesinde görünür. Gerçekte ise kendini ve yakınlarını zengin etme üzerinden ülke insanlarının geleceğini ve geri dönülemez yıllarını satar. Ortak özellikleri genel anlamda muhafazakar geçinen, camii yapan, yeri gelince milliyetçilik üzerinden yeri gelince Atatürk üzerinden prim sağlamaya çalışan, geçmişin etnik/dini/mezhepsel kutuplaşmalarını körükleyerek kendisine yöneltilen suçlamaları karşısındakini dinsizlik/yahudilik/komünistlik/siyonistlik ile suçlayan kişi/grup ve organizasyonlardır. Seslendiği taban genel anlamda az eğitimli, dini muhafazakar, sorgulamayan, itaatkar ve kolay yönlendirilebilir kişilerden oluşmakla beraber bundan nemalanan ve durumu bilen kişilerin üst tabakayı ile beraber yapı tamamlanabilir.

Atatürk’ün İktisat Bakanı Celal Bayar Ne Acıdır Ki 1950’li Yıllarda DP İle Savunduğu Milli İktisat Düşüncesini Terk Ederek Ülkemizi ABD’nin Uydusu Yapanlardan Birisi Olmuştur

Yine ortak olarak çocukları askere gitmez ama halkı vatan millet edebiyatı ile savaşa götürür, birden zengin olurlar olamayanı salaklıkla suçlarlar, dindar görünürler, sürekli Allah derler ve islamın takvasından hoşgörüsünden dem vurup ilk fırsatta rakibinin boğazını sıkarlar, yahudileri/ABD veya Rusyayı sevmezler ülkede bir sıkıntı varsa suçu bu “kökü dışarıda dış mihraklara” atarlar ama büyük oranda kendi şirketleri aracılığıyla onlarla ticaret yaparlar, şirketleri/evleri/yatları/rezidansları/çiftlikleri vardır.

Paşalar ise askeri anlaşmalar peşi sırasında yabancı şirketlerde müdürlük veya danışmanlık alırlar, bakanlar ise öncesi veya sonrasında yine yabancı şirketlerde yöneticilik/müdürlük veya danışmanlık alırlar. Bakanlar genel olarak yasal olmayan bu döngüde kolay kullanılması için yakın akrabalardan seçilir.

Bu yazdıklarım neticesinde hala olayı idrak edemeyip ülkemizin şimdi borcunun olmadığını, ithalata dayalı ekonomik büyüme politikasıyla kocaman cari açığa sahip olmadığını, eğitimin düzeldiğini, markalaşmanın arttığını, yabancı şirketlerin geri alındığını vs düşünüyor ise buyur yol senin arkadaşım.

İktisadi politikaları ayrıntılarıyla değil bu şekilde genel olarak yazmayı daha uygun gördüğüm için kısa tutuyorum. Zaten yazılarımız oldukça uzun oluyor.

Sonraki yazıya buradan

Yakın İktisadi Tarih III

Bir önceki yazı için

Yazıyorum ama anlaşılamayan veya karışık gelen yerler olabilir. Özet geçelim; Osmanlı devleti ilk önce borca sokuldu. Sonra sanayi hamlelerini tamamlamış olan emperyalist ülkeler tarafından açık pazar olarak kullanıldı. İthal ürünün ucuzluğuna kanan (daha doğrusu başka seçeneği yok aslında) devlet bir süre bu şekilde idare etti. Sonra verilen borçlar ile yapılan ithalat dolayısıyla yerli üretici iflas etti. Sanayileşmiş ucuz ithal ürünlere karşı insanlar dükkanlarını ve şirketlerini yabancılara sattı. (yerli şirket oranı 1913 yılında %3’e kadar düştü varın siz hesaplayın satışı). Borçların faizini bile ödeyemeyince devlet iktisadi olarak iflasını açıkladı ve yabancıların kurduğu bir iktisadi yönetime (D.Umumiye 1881) geçti. Borçlara karşılık savaşmadan şehirler ve topraklar, madenler, limanlar, tarihi eserler, okullar, fabrikalara el konuldu. Emperyalizmin çarkları Osmanlının işini bitirdi. Bunların hepsi II.Abdülhamit zamanında gerçekleşti. Suç elbette onun değildir. Dış borcun alınması ve çöküşün sonuna denk gelmiş talihsiz bir padişahtır.

Günümüz yalan tarih yazarları işte bu dönemde ithalat ve borç yüzünden çöken Osmanlı İktisadi yapısını ballandıra ballandıra anlatmakta, çöküşün suçunu İttihat Terakkiye atmaktadır. Öyle ya ülkede fabrikalar açılmakta, okullar yapılmaktadır, projeler gırla gitmektedir. Aynı şimdi ki gibi değil mi? (Yada karşı olarak suçu II.Abdülhamit’e atmışlardır buda doğru değildir)

Bu yazarlar şimdiki hükümetin yalancı borazanlarıdır. Osmanlı devletinin borç alımı ve ithalat ile II.Abdülhamit gibi oldukça iyi bir devlet adamı elinde bile toparlanamadığını ve iktisadi battığını, borçlar yüzünden şirketlerine, madenlerine el konulduğunu çok iyi bilirler. Fakat yine de 100 yıl evvel yapılan icraatları överler. İngilizlerin madeni satın alıp işletmesini, Fransızların limanların vergilerini alıp halkı sömürmesini, Almanların demir yolu döşeyip tren hattını işletmesini görmek istemezler. Daha doğrusu onu göstermezler. Bir şeyler oluyor mu kardeşim oluyor. İşte “liman düzeldi, tren yolu yapıldı, haberleşme direkleri dikildi e demek ki II.Abdülhamit döneminde kalkınmışız” gibi aynı şimdiki hükümeti övdükleri gibi övüyorlar. Amaç zaten II.Abdülhamit’i övmek, Osmanlıyı sevmek falan değil. Amaçları şimdiki emperyalist uşaklığını, dış borçlarını ve şirket satışlarını “100 yıl evvel II.Abdülhamit ülkede refaha gidiyordu İttihat engelledi. İttihat yani İngiliz ajanları” falan diyerek örtbas etmek.

Ülkemizin en büyük kaybı bana göre “Osmanlı devletinin neden çöktüğünün” öğretilmemesidir. Çocuğunuza öğreteceğiniz en önemli şey bu olmalıdır.

Elbette geldiğimiz bu süreçte dış borcun 15 yılda bu oranlarda büyümesi ve cari açığın kontrolsüzlüğü benzer bir şekilde ithalatın yerli üretici düşünülmeden “nerede ucuzsa oradan getir” hale gelmesi ülkemizi dönüşü olmayan bir yola sokmuştur. Neyse daha fazla uzatmadan çöken devletin iktisadi çıkış aramasını anlatalım. Türkiye Cumhuriyetinin ilk amacı ekonomik bağımsızlığı kazanmak olduğu görülüyor. Bağımsızlıktan sonra eğitim reformunun yapılmaya çalışılması ve modern devlet yapısına ulaşmak ilk amaç. İktisadi olarak 20 yılda bunun başarıldığını görüyoruz;

Yeniden İnşa 1923-1929

1) Kurulan Cumhuriyet iktisadi atılımın yönünü öyle siyasi arenadaki gibi sert bir şekilde çevirememişti.

2) Lozan anlaşması dolayısıyla (gizli madde diyeni döverim) “yerli/yabancı yatırımcılara 5 yıl imtiyaz verilemiyordu”. Bu aslında kuvvetli ekonomiye sahip yabancı yatırımcının işine geliyordu çünkü yerli yatırımcı çok zayıftı. Fakat bir madde; devlet tekeli bunu kırabiliyordu. Bu sebeple bir çok şirket devlet desteğiyle ilk yıllarda kurulup zenginleştirildi.

3) Milli burjuva yaratımı için yapılan bu hamle elbette kendi nemalananlar grubunu yarattı (Şimdinin zengin aileleri içlerindedir). Siyasi ilişki ve kayırmalar ile bir kesim zenginleşti. Bunların bir çoğu kuvayi milliye askerleri, siyasileri ve destekleyicileriydi.

4) Lozan anlaşmasına göre Osmanlı devletinin bütün borçlarını T.C. ödeyecekti. Borç 1929 yılında ilk taksidi olan 15 milyon altın lira olmak üzere toplam 85 milyon altın liraydı.

5) Fakat anlaşma ilk 5 yıl iktisadi politikaları dondurmuştu. İthal ürünlere karşı rekabet edilememesi ülkeyi zorluyordu.

6) Yine anlaşma uyarınca yerli sermaye yeterince teşvik edilemiyordu. Devlet yapabilecekleri ölçüde yabancı sermayeyle mücadeleye girişti. Osmanlı zamanında satılan (borçlar dolayısıyla satılan ve el konulan aslında) demir yolları, madenler ve deniz ulaşımları yabancıların elinden satın alınarak yabancıların da işletmesi yasaklandı. (İleriki yıllarda süper müslüman olan Adnan Menderes, Süleyman Demirel, Turgut Özal ve yüce şef reis milli irade simgemiz Tayyip Erdoğan bu yabancılardan satın alınan ve satışı yasaklanan şeyleri yıllarca yasaları çıkartarak serbest bırakıp satmışlardı. AKP son mumu dikmekle beraber artık geri alım imkanı görünmemektedir. Çünkü bir savaşta bile 1923 yılı yakalanamaz geçmişolsun yani)

7) Şeker üretimi tek merkezden yapılmayarak yurdun çeşitli yerlerinde üretimi için çalışmalar başlatıldı. Zararına da olsa üretimi sağlandı. Çünkü bazı maddeler ülke için kritik öneme sahiptir. I.Dünya savaşında Osmanlı şeker ithalatı yapamayınca 30 bin yurtdaşı şekersizlikten ölmüştü. Bu sebeple zararına da olsa bazı kritik malzemeleri ülkeler üretir yabancıya satmaz ve korur. Bunlar; Un, et, şeker, tuz başta gelen yiyecek hammaddeleri olmakla beraber stratejik kaynaklar yani; su,elektrik ve yakıt millileştirilir ve korunur (en azından devlet sermayesi kontrolünde tutulur). Yıllarca yakın siyasi tarih bölümde de anlattığımız üzere bunların korunmasını isteyenlere komünist denmiş ve vatan haini ilan edilmiştir.

8) 1928 yılında gümrük fiyatları yeniden düzenlendi. Bu sırada dünyada 1929 ekonomik buhranı patlak verdi. Artık iktisadi olarak yeni bir politika belirlenmeliydi.

9) 1924-1929 arasında her yıl ortalama olarak tarım %16, sanayi %8,5 büyürken GSMH %10,9 artmıştır. Bu büyüme savaş sonrası olduğundan çok iyi bir gelişme yaşanmadığını göstermektedir. 5 yıllık anlaşma elini kolunu bağlamış gibi görünüyor devletin.

10) Aşar vergisi 1925 yılında kaldırılıyor (ki bütçenin %22’si Aşar Vergisi). Şeker, gaz yağı vb. şehir malzemeleri vergileri artırılarak fark kapatılmaya çalışılıyor. Yani köylüden üretim isteniyor. (Şimdiki gibi dünyanın en pahalı benzinini, gübresini, elektriğini vererek ilk fırsatta ithal ürünü kapıya dayıyarak sahte üretim bezirganlığına girilmiyor)

Evet görüldüğü gibi ülke Osmanlı devletinin girdiği ekonomik sömürgeden kurtulmaya çalışmakta fakat yapılan Lozan anlaşması sebebiyle iktisadi kalkınma ilk 5 yıl yapılamıyor. Mustafa Kemal elbette bu anlaşma maddesini kabul edilemeyeceğini dile getirmiştir. Fakat cumhuriyet o kadar kötü durumda ki bu bağlayıcılığa rağmen en az 10-20 yıl barış ile kalkınmaya geçme isteği savaştan daha cazipti. Zaten 1929’daki iktisadi avantajları ele geçirir geçirmez büyümeler katlanmaya başlıyor. Ülkemiz hiç bir döneminde 1929-39 yılındaki büyümeyi yakalayamamıştır.

Sonraki yazıya buradan

Yakın Siyasi Tarih – VII

Eski yazı için buradan

Lozan şöyleydi böyleydi diye ayrıntıya girmiyorum zaten kocaman ciltler dolusu anlaşma. Neden şurası verildi? Neden burası alındı diye sorular sormuş ve yazılar konuşmalar dinlemiş olabilirsiniz. Satılık uşakların yazılarını kenara koyarsak neden olduğu açıktır. I.Dünya savaşı bu düzlemde aslında petrol kaynaklarının ele geçirilmesini kapsamaktadır. İngiltere ve Fransa “ooo buraları ne güzel güneşlikmiş ne yapacağız ya Antalya’da Muğla’da şimdi?” diyerek güney çöllerini pay olarak almadı. Siyah altın amaçlarıydı ve olan yerleri mutlaka topraklarına dahil etmek istiyorlardı. Musul bu sebeple alınamadı mesela. Diğer konular ise işte tartışa tartışa hem tekrar savaşa girmeden, hem ikna ederek an azından 10 yıllık barış için anlaşmaya varıldı.

Bu anlaşmanın süresi yoktur. Yani “2023 ile beraber süre dolacak ıhıhı” diyenden kaçın. Süresi yok olm anlaşmanın yok salak herif yok. Ancak anlaşmayı kabul etmez isen kaldırırsın ona da kimse girmez. “Madenleri çıkartmadılar” falan yalanları Adnan Menderes zamanında daha çok Süleyman Demirel zamanında palavra olarak ortaya atıldı. Amerika ile ve bazı İngiliz petrol şirketleriyle verilen kredilere karşılık ikili anlaşmalar imzalandı (Menderes ve Demirel). Bunların denizlerde ve karada petrol araması tepki çekince “biz arayamıyoruz Lozan şeyoldu ondan ağbi” diye bir palavra ortaya attılar. Elinizde tuz ile koşa koşa bu yalanın peşine 65 yıldır gidiyorsunuz. Yeter ya artık ondan sonra yok hakaret ediyorsun yok efendim ben gerizekalı değilim falan. Lozan madenler veya doğal kaynaklarla ilgili bir yaptırım bize uygulamadı. “İçinde gizli maddeler var sen bilmiyorsun?” diyorlar. “Ulan madem gizli sen nereden biliyorsun masada mıydın?” diye soruyor insan. Elbette bu kurulan ve verilen mücadelenin küçültülmesi ve yeni bir Osmanlı tarihi yaratılmasının eserleri. Dönemin tarihi arşivleri ve gazeteleri olduğu halde bunları tekrar tekrar dile getirmek daha önce yazdığım hükümet propagandasından başka bir şey değil. Ama sorgulamayan ve her gördüğünü doğru kabul eden toplum ancak bu kadar olur işte. Neyse tarihi bölümü bitirdik. Şimdi Cumhuriyetin ilanı ve siyasi manevraları masaya yatıracağız. Bakalım CEHAPE ne yapmış ne etmiş? Bir çok emperyalist ülkeyle savaşan ve fakir az gelişen ama tam bağımsızlık isteyen yeni cumhuriyete karşı kapitalizmin kucağında, borç batağında, satılmayan bir tane yerli markası kalmamış ülke insanımızın şimdiki hazin durumunu görmek beni gerçekten çok üzüyor. Hala modern bir toplum için yerleştirilmeye çalışılan laik eğitim sisteminin başka ülkelerin isteği doğrultusunda olduğunu iddia etmek ve şimdiki duruma şükretmek için nasıl bir zeka kapasitesine sahip olmak lazım bilemiyorum. Emperyalizmin elindeki madenleri, şirketleri, yolları satın alan ve borç ödeyerek bunları yapan bağımsız cumhuriyet başlangıcını kötülemeye çalışarak kendi bok çukurundaki borç batağı ekonomilerini övüyorlar.

Cumhuriyetin Kuruluşu Ve CEHAPE Zihniyeti Başlıyor

1) Lozan Barış anlaşmasının imzalanmasından sonra dışta tehlike en yakın 10 yıl uzaklaştırılmış durumda. Zaten yeni kurulan cumhuriyet ilk etapta yeniden nefes almak için bunu yapması gerektiğinin farkında. Meclis artık dışta tehlikenin kalkmasından sonra bütünleştiği “kurtuluş” havasından sıyrılıp iç siyasi manevralara doğru hemen kayıyor.

2) Bir tarafta 1.Grup olarak nitelendirilen Mustafa Kemal’i destekleyenler, yani yeni cumhuriyet bilinciyle hareket eden çoğu batıcı, eski Osmanlı argümanlarından devam etmek istemeyen, yenilikçi, bir ölçüde demokrat olanlar ile 2.Grup yani demokratik hukuk devleti istemeyen, padişahın ve etrafının sürgününe sıcak bakmayan, kurulacak yeni sistemde Mustafa Kemal’in yetkilerini ve otoritesini kullanarak “tek adam” olmasından çekinenler meclisi oluşturmaktalar.

3) 2.Grup vekiller Mustafa Kemal’i siyasi arenadan göndermek için “5 yıl bulunduğu yerde oturmayanlar vekil olamazlar” diye bir yasa tasarısı görüşülmesini istiyorlar. Elbette hayatı cephelerde geçen Mustafa Kemal bunun kendisi için hazırlandığını biliyor. Teklif iyi niyetli görünse de kabul edilmiyor. Fakat bu Mustafa Kemal için bir dönüm noktası oluyor. Notlarından mecliste bazı kesimlerin yapmak istediği devrimleri her ne olursa olsun anlayamayacaklarını ve cahil halk kitlelerini bırakın daha bu insanları bile inandıramayacağını” belirterek operasyona başlıyor

4) Meclis savaş sonrası tekrar seçime götürülürken vekillerin çoğu 1.Grup’tan tekrar aday yapılarak çoğunluk ele geçiriliyor 1 Nisan 1923

5) Bu arada buna sebep Lozan konferansında İsmet Paşa ile beraber masada olan Rauf bey çatışma yaşıyor. Mustafa Kemal İsmet paşayı destekliyor. Rauf beye kurtuluş savaşı sırasında İngilizler baskın yapacağı zaman “kaç Rauf” diyerek haber göndermişti de Rauf Bey kaçmamıştı hatırlarsanız. O zaman Mustafa Kemal “Kimileri uygar bir ülkenin hapishanesini, ulusal bir mücadelenin tehlike ve belirsizliklerine yeğliyor” demişti. İşte ayar olduğu Rauf beyin balonu da burada patlıyor.

6) 29 Ekim 1923 yılında Mustafa Kemal’in önerisiyle Cumhuriyet kabul ediliyor. Mustafa Kemal cumhurbaşkanı, İsmet İnönü’de başbakan oluyor

7) Rauf bey hem meclis vekillerinin tekrar seçimle yeniden yapılandırılmasına, hem 1.Grup düşünce ve fikirlerinin çoğuna katılmaması sebebiyle bu atamaları eleştiriyor. Halifeyle görüşmeler yapıyor. Bu hareket ve alt yapıdaki görüşmeler mecliste kınanıyor

8) Cumhuriyeti ilan eden meclis çıkan eleştiri ve isyanları kontrol etmek için İstanbul’da İstiklal Mahkemelerini kuruyorlar. Bir kaç dava açılıp cumhuriyete muhalif bazı yazarlar ve kişiler tutuklanarak yargılandı. Daha sonra serbest bırakılan bu kişilere karşı amaç gözdağı vermekti. Mahkemeler kaldırıldı.

9) Halifenin el altından eski 2.Grup vekilleriyle kendi kendine izinsiz görüşmesi zaten uygulanacak olan adımlardan bir tanesini harekete geçirdi ve 3 Mart 1924’te halifelik kaldırıldı. Halifeliğin artık islam coğrafyasında hem önemsiz görülmesi (I.Dünya savaşında yapılan cihadın desteklenmemesi ve düşmanların yanında yer alan arap milleti) hem de laik yapıya geçecek olan sistemde yeri olmaması kaldırılmasındaki en önemli etkendi. Osmanlı hanedan üyeleri sürgün edilmiş ve halifeliğin yerine Diyanet İşleri kurularak hükümete bağlandı.

Son Halife Abdülmecit Kızı ve Yeğeninin Düğününde

10) 1924 anayasası kabul edilerek çok partili sisteme ilk adım atıldı. Fakat meclisteki ordu/milletvekili ayrımı cumhuriyet kavramlarıyla çatışıyordu. Ayrıca Rafet Paşa, Rauf Bey ve Adnan bey istifa edip Terakkiperver Halk Fırkasını kuruyorlar. Bu grup Mustafa Kemal’in tek adam endişesini devam ettirenlerce destekleniyor.

11) Ülke genelinde alınan kararlara karşı ayaklanmalar ve isyanlar meydana gelmekte idi. Bunlar hem padişah yanlısı olan ve meclisten uzaklaştırılan, cumhuriyet istemeyen kişilerce hemde yurt dışı casuslar tarafından gerçekleştiriliyordu. Bir çok İngiliz casus Anadolu’da ve büyük şehirlerde ihbarla veya operasyonlar ile yakalanmıştır bunların tutanakları, kimlikleri vardır mahkemelerde.

12) Bunlara karşı sıkıyönetim kurmak isteyen İsmet Paşa’nın teklifi mecliste kabul edilmeyince istifa etti. Cumhuriyet karşıtlarına sert müdahalelerde bulunan İsmet paşa yerine 21 Kasım 1924’te daha ılımlı olan Fethi bey başbakan oldu.

13) Şubat 1925 yılındaki Şeyh Sait ayaklanmasına sebep Fethi beyin ılımlı politikası ve muhalefet mensupları suçlandı. Fethi bey 2 Mart 1925 yılında istifa etti

14) İsyanların artması sonucu bunları sert bir şekilde bastırmak isteyen İsmet Paşa cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’i ikna etti ve hükümeti tekrar kurdu.

Mustafa Kemal ve Fethi Okyar Bayan Fethi Beyin Kızı

15) Çok sert kanun ve yasalar çıkartılmıştır. İsyan olan yerlerdeki idam kararları olay mevkinde, diğerleri mecliste görüşülecekti. Ayrıca hükümet gericilik, ayaklanma, toplum düzeni, devrimlere vs. karşı yayın yapan organ, basın ve kişileri tutuklayabilecek veya kapatabilecekti.

16) Bu gelişmelerden sonra padişah yanlısı ve cumhuriyeti istemeyen gazeteler ve yazarlar kapatılıp tutuklandı. Bazıları hapis ve sürgün cezası aldılar.

Devamı için buradan

Yakın Siyasi Tarih – VI

Bir önceki yazıya buradan. TBMM Kuruluyor devam edelim;

1) 23 Nisan 1920’de meclis kuruldu. Bu tarihlerde Damat Ferit Anadolu’ya tam olarak cephe almıştı. Arkada İngilizler vardı elbette hacı

2) Damat Ferit koşa koşa Şeyhülislam’a (tepedeki dini yetkilidir) gidip “amcoğlu bize şöyle güzel bir fetva ver saldıralım Mustafa Kemal’e” der. Şeyhülislam zaten buraya bunun için atanmış (hep diyoruz ya laiklik neden gerekli diye işte bu yüzden) Şeyhülislam’da “ne demek amcoğlu yani aramızda fetvanın lafımı olur. Ne diyelim gavur mu diyelim yoksa dinsiz mi diyelim? Nasıl arzu buyurursunuz?” diyerek fetvayı veriyor. Fetva (fetva vardır ama yok Mustafa Armağan’a göre Mustafa Kemal zaten dinsizdir değil mi?) gereğince “Halifeye karşı girişilen bu isyanın bastırılması gerektiği, Kuvayi Milliye denilen hareket mensuplarının tutuklanması/öldürülmesi gerektiği, bu yolla ölenlerin şehit olacağı ve cenneti garantileyeceği, eğer padişah kazanırsa Messi’nin Galatasara’ya geleceği vs.” tarzında yazıyı alıyor. Binlerce basılarak dağıtılıyor, bölge ajanlara ve özellikle imamlara gönderiliyor, uçaklardan atılıyor…

3) Divan-ı Harb Mustafa Kemal ve arkadaşlarını İstanbul’da yargılıyor ve padişaha isyandan idama mahkum ediyor. Padişah Vahdettin’in önüne gelen idam kararlarından sadece Mustafa Kemal ismi onaylanıyor. (yani burada amaç “hacı bak yolunuz yol değil getirin Mustafa Kemal’i affedelim” demektir sanırım bir nevi rakipte kargaşa ve bölme propagandası)

4) Ankara bu kararlara karşı karar ile bildiri yayınlayarak “İstanbul hükümetinin meşruluğunu yitirdiğini ve vatan haini olduklarını” açıkladı. Kesin hüküme sahip olan (savcı/hakim) yetkisine haiz (işte günümüzün Cumhurbaşkanı diyebiliriz) İstiklal Mahkemelerini kurdu.

5) Meclis tartışmalarında padişah ve halifeye cephe almamıştı. Çünkü padişah ve halifenin yabancıların tutsağı olduğu düşünülüyordu. Halbuki İngiliz arşivlerinde söyledim 6 ay evvel “kayıtsız şartsız” teslimiyet telgrafı zaten çekilmişti. Fakat bu Vahdettin’in tutsak olmadığı anlamına gelmiyor tabi. Vahdettin durum değerlendirmesinde savaşın kaybedildiğini ve yapılanların boşa çaba olduğunu, ülkeye daha çok zarar geleceğini düşünüyordu. Yani inanmıyordu kurtuluş savaşına aslında. Bu sebeple bu yolu seçti. Mustafa Kemal ise yorumlarında “Vahdettin’in neden böyle davrandığını anlayamadığını” belirtiyor ve “Bu tip bir davranış vatanın özgürlüğünü kendi saltanatına değişme” olarak dile getiriyor. İleride kendisine ve meclise karşı davranışlarını değerlendirip onun kurtuluş savaşında yaptıkları dolayısıyla suçlu olduğunu kesin bir dille söylüyor. Devam edelim…

6) 25 Nisan 1920 yılında Tevfik paşa Paris’te Sevr anlaşmasını gördü. Perişan oldu. Padişah Sevr anlaşmasını imzalamadı.

7) Aslında imzalayıp imzalamaması çok önemli değildi zaten anlaşma kabul edildi bir nevi. 22 Haziran günü Yunanlılar batıdan taarruza kalktı. 8 Temmuzda Bursa ve 29 Ağustosta Uşak kaybedildi.

8) Şeyhülislamdan alınan fetvalar, yabancı ajan ve imamların hutbe çalışmaları neticesinde belkide kurtuluş savaşı için beraber savaşacakları binlerce genç Padişahın Hilafet Ordusu’na katılıyor. Bu hilafet ordusu Geyve’de savaşı kaybediyor. 25 Haziran 1920 Dikkat edin Yunan taarruzunun peşi sıra bunlarda saldırıyor. Neymiş “oslondo podoşoh Mostofo Komolo kortolos sovoso ocon gorovlondordo”. Sığır görevlendirse Hilafet ordusu kurup Yunanlılar büyük taarruza kalktığında yanlarında saldırı yapar mıydı?

Sevr’e Giden Heyet

9) Ordu yenilse de Ankara ve dolaylarında “Dinsiz” ve “İsyankar” Kuvayi Milliyecilere karşı isyanlar patlıyor. Yozgat’ta Çapanoğlu, Anzavur, Düzce, Bolu ve elbette cehaletin önde giden yeri Adabazarı’nda ayaklanmalar çıkıyor. Bunlar Çerkez Ethem tarafından ustaca bastırılıyor. Ayaklanmaya katılanlar suçlu değildir burada. Burada tepede “dini savaşa sürükleyen” şeyhülislam, sadrazam ve padişah sorumludur. Çünkü cahil olan insanın sarıldığı en büyük dayanak olan din ve halifesi böyle buyurmaktadır. Ne için? İngilizlere manda olabilmek ve padişah sarayında oturabilmek için.

10) Hem bu isyanlar hemde Yunan taarruzu sonucu Kuvayi Milliye geriye çekildi. Bu çekilme peşinden 10 Ağustos 1920 yılında Sevr Osmanlı heyeti tarafından imzalandı. TBMM “Sevr’i kabul edenlerin hain” olduğunu açıkladı.

11) 24 Eylül’de doğuda saldırıya geçilerek Ermenistan püskürtüldü. 3 Aralıkta Gümrü anlaşmasıyla sınır kabul ettirildi.

12)  Son padişah kaynaklı isyan 2 Ekim 1920’de bastırıldı. 17 Ekim’de de Damat Ferit istifa etti. Fakat batıda başarısız olunuyordu. Düzenli orduya geçmeyi gerilla savaşına devam etmek isteyenlere uyarılardan sonra tutuklama emri çıktı (örn. Çerkez Ethem)

13) Peki Yunanlılardaki bu hırs nedir abi? Yunanlılar tarih boyunca medeniyetin ilk temsilcileridir aslında. Fakat Roma imparatorluğunun bunları esir alması, bilim adamlarını öldürmesi veya sürmesi sonucu barbar kabul ettikleri bu kavimlere karşı hep kin beslediler. Zamanla türklerin eline geçtiler falan işte. Tekrar özgürlüklerine kavuşunca yönetim kademesinde ılımlı ve radikal gruplar oluştu. İşte I.Dünya savaşına katılmak istemeyen Yunan kralı Konstantin ılımlıydı. Savaş çıkınca müdahil olmadı. Fakat oğlu bunun fırsat olduğunu düşünerek bir askeri darbeyle babasını devirip kral oldu ve I.Dünya savaşına girdi. Halkını “milliyetçilik” ve “Büyük Yunanistan” ülküsünün gazıyla yöneten asil kralımız savaşı kazandıkları halde topraklarına saldıran barbar türklerin bu son mücadelesine çok sinirleniyordu. Bu sebeple sevr anlaşmasını kabul ettirmeyi kendisine görev adletti. Tekrar tahta geçen kral Kostantin bunu devam ettirerek türk düşmanı algısını sürdürdü.

14) I.İnönü Zaferi Eskişehir’de 6-10 Ocak 1921’de kazanıldı. Bu zafer sonrası İtilaf devletleri görüşmeye çağırsalar da sonuç alınamadı 11 Mart 1921

15) Rusya ile 16 Mart 1921’de sınır belirleniyor. 31 Mart 1921 yılında II.İnönü zaferi kazanılıyor. İsmet generalliğe yükseliyor.

16) İtalya iç karışıklık yaşadığı için güneyden çekildi. Gerçi zaten birlikte göndermediler gönderemediler daha doğrusu. İtalya istediği toprakları alamadığı gibi Yunanlıların hakları olan Aydın yöresine saldırıp almasına sinirlenmişlerdi. İngiltere’ye durumu şikayet etmişler ama İngiltere o sırada çöken ekonomisi ve ölen askerlerinin hesabını vermekle meşgul olduğundan “ya bi dur abi” tepkisini alıyor. Zaten hükümette Mussolin’i sıkışık durumda “neden savaş girdik ne kazandık?” diye. Elde tutamayacaklarını anladıkları için sessizce çekiliyorlar. Aynı şekilde Fransızlar güneyde istedikleri petrol bölgelerini aldıkları için onlarda şimdiki sınıra kadar çekiliyorlar.

17) 10 Temmuz günü büyük bir Yunan taarruzu yapılıyor. Mükemmel bir askeri manevrayla orduyu Sakarya önlerine çeken Mustafa Kemal meclisten tepkileri de göğüslemek zorunda kalıyor. “Bu askeri bir hamle beyler sakin olunuz” dese de askerliği bilmeyen adamlar “aha gitti ülke verdik eline batırdılaaaarr bunlaaaarrr” diyerek dövünüyor. Mustafa Kemal sonunda meclisi ikna edip 3 aylığına başkomutanlığı alıyor

18) Yunanlılar kazanacaklarından emin küstah bir şekilde İngilizlerin desteğiyle İstanbul’da “İonia” isimli bir krallık kuruyorlar. Buna itilaflar çok kızıyor. İtalya ve Fransa adeta küsüyor İngiltere’ye. İngiltere’nin bunları yapmasının sebebi ise Anadolu’daki son maşası Yunanlıları iknadır. Tabi 22 gün sonra 13 Eylülde Yunanlılar çekilmek zorunda kalıyor. Fransa’yla 20 Ekim 1921’de anlaşılıyor.

19) İngiliz arşive kayıtlarına göre bu tarihte Vahdettin İngilizler ile görüşüyor. Yunanlıların gitmesini ve Egenin İstanbul hükümetine kalmasını gizlice dile getiriyor. (tabi umursanmıyor çünkü artık muhatap değil padişah)

20) 26 Ağustos taaruzu ve 30 Ağustos Zaferi ile savaş kazanılıyor. Ordu Gelibolu noktasına kadar sessizce geliyor. Burası İngiliz kontrolünde bir nokta.

Lozan Heyeti

21) Mudanya Mütarekesi imzalanıyor. İstanbul hükümeti Lozan görüşmelerinde işbirliği önerdiyse de kabul edilmedi.

22) 1 Kasım 1922 yılında saltanat kaldırılıyor. Vahdettin İngiltere’ye sığınmak zorunda kalıyor. 24 Temmuz 1923 yılında ise uzun görüşmelerden sonra Lozan imzalanıyor.

Sonraki yazı için buradan