Bir önceki yazı için buradan
Menderes Dönemi 1954-1961
1) Bu göstermelik dış borca dayalı büyüme sonucu oluşan sahte bolluk ve kalkınmanın sonucu ithalat patlıyor ve ihracatın buna karşı koyamıyor. Oluşan kocaman cari açık kapatılamıyor. Bu sebeple dış yardım ve para transferleri için bazı şartlar (IMF) ortaya konuyor.
2) Adnan Menderes’in kafa dank ediyor. “Bunlara uyacağına devlet destekli büyümeye geri döneyim” diye düşünüyor. Dış ithalata kotalar koyup milli büyümeye geçmeye çalışıyor. (Ah Menderes ah)
3) Dış borçların neticesinde Menderes bu ekonomik politikaya yaslanınca 4 Ağustos 1958 yılında dolar birden 2,2 misli değer kazanıyor. Bak sen şu işe!
4) Dış ithalattaki kanunlar hemen gevşetiliyor. Tekrar eski sisteme geçiliyor. Bunun karşılığında ABD ve batılılar 600 milyon dolarlık borcu siliveriyorlar! Yani çok bonkör çok iyi insanlar aslında bu adamlar. Birde üstelik 359 milyon dolar da borç veriyorlar. Çıkmaya kalkan cezalandırılıyor artık bu sistemden. Neler düşündü bilemiyorum o yıllarda.
5) Gelirin az olması ve ekonomik durgunluk neticesinde köyden kente göçler başlıyor. Bu sebeple kentte ücretler düşüyor. Yine kente göçleri imarsız büyük şehirlere yerleştirerek gecekondu yapılaşmasına izin verilmesi bu dönemdedir. Bu fakir, eğitimsiz, yeni bir umut ile kentlere gelen marabalara kaçak ev, elektrik, su, bakliyat, battaniye, kömür vs. yardımları propagandalar ile hükümet yapıyor. Yani oy deposu bildiğini. “Bak sana yardım ediyorum bana oy ver”. Bu düşünce sistemi hala değişmemiştir. Fakirliğin ve gelir adaletsizliğinin sebepleri vardır. Bunları düzeltmek yerine, fakirlerin öyle kalması ve kendilerine muhtaç yaşaması bu tip hükümetlerin tek isteğidir. Hala öyledir.
Darbe Sonrası ve İçe Dönük Dışa Bağımlı Büyüme 1961-1976 ve 1977-79 Krizleri
1) Darbe sonrası ithalat engellenerek yerli malı üretimine destek olundu ve bu şekilde bir büyüme politikası benimsendi. Fakat Adnan Menderes’in dışa bağımlı, teknoloji ve temel girdileri ithalat üzerinden yürütülen 10 yıllık yönetiminin sonucu ihracatta sıçrama yapılamadı. ARGE üzerine çalışmayan ülke kalitesiz ürün ithalatıyla ekonomik dar boğazı aşamadı.
2) Kamu maliyetinin altında ürünleri köylü, çiftçi ve işçilere (örneğin gübre, elektrik, su) vererek ithalatı azaltıp dışa bağımlılıktan kurtulunmaya çalışıldı. Fakat ithalata o kadar bağımlı hale gelinmişti ki bu ekonomik hamle ileriki dönemde tam anlamıyla gerçekleşemedi.
3) Ara dönemlerdeki para ihtiyacı yurt dışından gelen döviz ile kapatılmaya çalışılarak cari açık engellendi sayılır.
4) 1970’li yıllarda ekonomik bunalım sonucu IMF’nin dayatmasıyla dolar 9 liradan 15 liraya çıkartıldı. Büyük tepki çekmiş olan bu hareket sonucu ordu içerisinde yine genç subaylar bu politikalara karşı hareketlenmiş fakat siyasi tarihte anlattığımız gibi paşalar tarafından erkenden engellenerek durdurulmuştur. 12 Mart 1971 yılında kendileri muhtıra vermiştir.
5) Muhtırayı veren paşalar sonradan ekonomik politika olarak ülkenin içine sçarak tekrar ithalata yönelik büyümenin önünü açıyorlar. Daha sonradan bu paşaları siyasi tarihimizde anlattığımız gibi yabancı petrol şirketlerinde, bankalarda danışman veya müdür olarak göreceğiz.
6) Demirel’in uyguladığı yine bu sahte ithalat büyümesi kısa bir süre nefes aldırmıştır aslında ama sadece krizi ertelemiştir. Bunun faturasını Türk halkı ileriki yıllarda ödeyecektir.
7) 1960 yılından 1975 yılına kadar ki GSMH değerlerine göre halkın yönelişi şehre olmuş. 1960 yılında sanayinin payı %17,5’tan 1975 yılında %21,2’ye yükselirken, tarımın payı %36,5’tan %27’ye düşmüştür.
8) Öteleye öteleye geldiğimiz 1977 yılında ise hem savaş dolayısıyla yediğimiz ambargo hem dünyadaki ekonomik kriz sebebiyle ülke adeta çöktü. İhracat 200 milyon dolar düşerken, ithalat 660 Milyon dolar yani %13 arttı. Cari açığın karşılama oranı %30 seviyesine yükseldi ve yıllık 4 Milyar dolara yükseldi. (ha günümüzle kıyaslarsanız karşılama oranı AKP dönemiyle %60-70 arası miktara çıktı. Yıllık ise yaklaşık 100 milyar dolar açığımız var nasıl ama büyüme)
9) Elbette bu açık ve kriz bombası Ecevit’in elinde patlayacaktı ve tarihe “geldiler ekonomiyi bitirdileeeeer” olarak geçecekti. IMF tekrar yapılanma isteğine Ecevit direniyor. Fakat tutarsız ekonomik yaptırımlar ve bazı ithalat kotaları karaborsanın önünü açtı. Buda tarihimize “yağ bulamıyorduk, benzin kuyruklarıııııı” diye geçmiştir. 1978 yılında ortalama %53, 1979 yılında ortalama %64 fiyatlar arttı enflasyon azdı. 1978 şubat ayında develüasyonla dolar 19.25 ten 25 tl’ye, 1979 yılında ise 47 tl’ye yükseldi.
10) Adnan Menderes’in iktidar hırsı ve 1971 darbecileri geleceğin yabancı banka müdürü ve petrol danışmanı olan satılmış paşaların; yerli üretimi ve argeden uzak, yol/baraj/inşaat üçgenindeki, ithalata dayalı, borçlu sahte ekonomik büyümenin faturası ağır oldu. İç karışıklıkların artmasının bir sebebi olarak bu da gösterilebilir. Ülkeyi bilerek ateşe atan bu kişileri tarih affetmeyecektir.
11) Darbe sürecine geldiğimiz, ülkenin bu durumunu sorgulayan ve sağ/sol diyerek kandırılan genç vatandaşlarımızın kırdırılması sonucu ortaya çıkan çatışmadan yeni bir devlet dizaynı çıkartıldı. 12 Eylül 1980 darbesi ülkemizin bu yeni modelde tekrar sermaye ve emperyalizmin uşaklığına soyunacağımız yıllar yakındı.
Bir sonraki yazıya buradan
Şeker'in Yeri 